Tarihsel ve Sosyolojik Olarak Kartvel Niçin Hıristiyan Demektir?

Kartveller ve “Müslüman Kartveller” başlıklı yazımda, ülkemizde ve Acaristan’da yaşayan Müslüman Gürcü (Acar) kökenlilerin, Hıristiyanlıkla olan ilişkisi sebebiyle, sosyolojik olarak kendilerini Kartvel olarak tanımlamadıklarını genel olarak açıklamaya çalışmıştım. Kartvelist propaganda ve özellikle onun ülkemizdeki gönüllü ya da görevli acenteleri, bu gerçeklere karşın hala birtakım kelime oyunlarıyla ve çelişkilerle propagandalarına devam etme konusunda inat ediyorlarsa, kendilerine ve bu konuda şüpheleri olanlara daha net ve kaynak göstererek bazı açıklamaların yapılması yararlı olacaktır diye umuyoruz.  

Kartvellikle Hıristiyanlığın yakın ilişkisi hakkında, Kartvel yazarlara ait, İngilizce birçok yazıya rastlamak mümkündür. Aşağıda bu yazılardan bazılarının, konuyla ilgili paragraflarının çevirileri ve bu bağlamda açıklayıcı yorumlar yer almaktadır:

1. Abhazya’da Uyuşmazlık: Ulusal Projeler ve Siyasal Koşullar - Prof. Ghia Nodia http://poli.vub.ac.be/publi/Georgians/chp0201.html

Makalenin yazarı, Tiflis Devlet Üniversitesi’nde Sosyoloji Bölümü Profesörü ve Barış, Demokrasi ve Gelişme için Kafkasya Enstitüsü’nün Yönetim Kurulu Başkanıdır.

Yazar, makalesinde, Gürcü (Kartvel)-Abhaz sorununda ulus projelerinin ve siyasi koşulların etkisini incelemektedir.

Yazar, modern Gürcü (Kartvel) milliyetçiliğinin (ulusçuluğunun) tarihi hakkında şunları söylemektedir: “Modern Gürcü milliyetçiliği (ulusçuluğu) 19. yüzyılın ortasında başlamıştır. Bu milliyetçiliğin kurucu babası olarak sayılabilecek İlya Çavçavadze, Gürcistan’ın yeni vizyonunu, liberal milliyetçiliğinin Avrupa’daki modellerine dayandırmaya çalışmıştır. Sloganını, Mamuli, Ena, Sartsmunoeba “Anavatan, Dil, İnanç (din)” şeklinde formüle etmiştir. Bu ifade, ortaçağ Gürcü geleneğinin hem sürekliliğini hem de kırılmasını göstermektedir. Ortaçağda “Gürcü-lük” Ortodoks Hıristiyan olmayla eşitti. Doğu Gürcü krallığı olan Kartel, 4. yüzyılda Hıristiyanlığı kabul etti ve 7. yüzyılın dinsel bölünmesinden (Gürcistan’ın, Ermeni Kilisesinin monopsitik inancının aksine Yunan Ortodoksluğuyla birlikte diyopsitik hale gelmesi),  18. yüzyılın sonlarına (Rusya’nın Kafkasya’yla ilgili hale gelmesine) dek, Gürcüler, sadece, etrafı ağırlıklı olarak Müslüman nüfusla çevrili Ortodoks Hıristiyanlardı. Bazı diğer dinleri kabul eden etnik Gürcüler, -Gürcü dilini konuşmaya devam etseler bile- diğerleri tarafından artık Gürcüler olarak kabul edilmiyordu: Onlar ya Tatarlar (eğer İslam’a geçmişlerse), Ermeniler (eğer Ermeni kilisesinde vaftiz edilmişlerse) ya da Prangi “Fransız” (eğer Roma Katolik inancını kabul etmişlerse) olarak adlandırılıyorlardı. Diğer taraftan kilise Gürcüceyi kullandı, bu nedenle dil de, dinle birlikte olsa bile, önemli bir işaret haline geldi. 10. yüzyılın ortasında, Gürcü aziz biyografçısı Giorgi Merchule, “Gürcistan”ın ne anlama geldiği konusunda ortaçağ paradigması haline gelen şu formülasyonu yaptı: “Gürcistan, kilise ayinlerinin Gürcü dilinde yönetildiği ve tüm duaların Gürcü dilinde okunduğu geniş topraklardan oluşur”. İlya Çavçavadze, “Dil”i, “İnanç”ın önüne koyarak, Gürcü milliyetçiliğini laikleştirmiş, onu diğer 19. yüzyılın dilsel milliyetçiliklerine benzer hale getirmiş ve bunu Müslüman Gürcüler ile diğer mezheplerdeki Gürcülere açmıştır. Ne var ki bunu yaparken ortaçağ geleneğine de başvurmuştur”.

Yukarıdaki açıklamalar, Gürcü (Kartvel’in) ve hatta Gürcüce’nin (Kartça’nın) Hıristiyanlıkla olan tarihi-sosyolojik ilişkisini açıkça ortaya koyduğu gibi, özellikle ülkemizdeki Müslüman Gürcü (Acar) kökenlilere yönelik olarak, Kartvelist propaganda acenteliğine soyunanların, Hıristiyan Azizi İlya Çavçavadze’yi, -nerdeyse Müslüman önderi gibi sunacak şekilde- öne çıkarmalarının altında yatan sebebi de göstermektedir.

2. Etnik Kimlik Özellikleri: Yaratma, Kaybetme ve Yeniden Canlandırma Dinamikleri (Türk Meshetliler Örneği) – Marine Beridze ve Manana Kock Kobaidze http://dspace.mah.se:8080/bitstream/2043/1770/3/LHCI_Conf.pdf  

Tümüyle Kartvelist tezler içeren bu makalede, Ahıska’da yeni bir etnik kimlik oluşturulduğu iddiası ileri sürülmektedir. Yerel nüfus (Gürcü-Meshetliler) ile göçmen nüfus (Türk ve Kürtlerden) oluşan halklardan, Türkiye (Osmanlı kastediliyor) ve Rusya’nın çeşitli yollarla (din, dil, soyad değişikliği) yeni bir etnik grup oluşturduğu iddia ediliyor. Konumuzla ilişkili paragraf ise şu şekildedir: “Grup isminin değişmesi, grup gelişme dinamiklerine şu şekilde yansımıştır: Hıristiyan olarak kalan Gürcüler, Kartvel ismini yitirmediler, 17-18. yüzyılda Müslüman olan Gürcüler Yerli olarak anıldılar ve göçmen Müslümanlar (etnik olarak Türk ve Kürtler) Terekeme olarak çağrıldılar.

Sonraki adım Yerli ve Terekeme’yi dinsel özellikleriyle birleştirmeydi ve bu iki grup, Tatar (Müslüman) olarak adlandırıldı. 19. yüzyıldan sonraki Rus nüfus sayımlarında, bu grupların, dinini (Tatar) gösteren ortak ismi, etnisitesini (Türk) gösteren ortak isimle değiştirildi (‘Türklerin’ etnik oluşumunun farklı olduğuna bakılmaksızın)”.  

Yazarların, Gürcü kavramının da dinsel olduğunu bir tarafa bırakarak, Müslümanlık temelinde oluşan birlikteliği eleştirmeleri tam bir çelişkidir. Tatar ve Türk kavramlarına hangi anlamı vereceklerini şaşırmışlardır. Ayrıca gerek Sovyet döneminde gerekse günümüzde (özellikle Acaristan’da), birçok farklı halkın, bahsedilen yöntemlerle (din, dil, soyad) değişikliğiyle Kartvelleştirildiği gerçeğini ise hiç göz önüne almamışlardır.

3. Eski Gürcistan’da Gürcü Dili ve Kültürel Kimliği Hakkında Bazı Kavramlar – Tinatin Bolkvadze (Tiflis Devlet Üniversitesi, Genel ve Uygulamalı Dilbilimi Bölümü) http://dspace.mah.se:8080/bitstream/2043/1770/3/LHCI_Conf.pdf  

Makalede, eski dönemlerde Gürcü dilinin ve kültürel kimliğinin önemi incelenmektedir. Yazının Kartvel-Hıristiyanlık ilişkisine dair bölümü şu şekildedir: “Doğu Hıristiyan dil geleneği, ‘Kartel/Kartli’in ‘Sakartvelo’ya ve ‘Kartvel’ anlamına dönüşmesini belirleyen temel faktördü. Bu durumda ‘dil merkezi’, ülke, ekonomi ve siyasal yapı üzerinde bir avantaja sahiptir. Giorgi Merchule, ‘Grigol Khandzteli’nin Hayatı’nda Kartel’in sınırlarını doğru bir şekilde tanımlamaktadır. Onun beyanı, Doğunun Kilise geleneğine ve 9.-10. yüzyıl Gürcistan’ının kültürel ve siyasal idealine uygundur.”

Bu açıklamalardan da Kartvel ve Sa-kartvelo deyimlerinin, temelde Tiflis ve çevresini ifade eden Kartel bölgesine dayandığı anlaşılmakta, kelimelerin anlam olarak genişlemesinde, kilisenin ve kullandığı dilin rolü açıkça ifade edilmektedir.

4.  Standart Gürcüce’nin Tarihinden - Manana Kock Kobaidze

http://webzone.imer.mah.se/projects/georgianV04/DEMO/Lect04/StandGe.html

Yazarın, genel olarak standart Gürcüce olarak ifade ettiği Kartça’nın tarihi gelişimini anlattığı yazısındaki, “Ortodoks Hıristiyanlık: Ana Dilde İncil” başlıklı bölüm konumuzla ilişkilidir: Dördüncü yüzyılın 30’lu yıllarında, Gürcistan’da Hıristiyanlığın resmi bir din olarak kabulü, ülkenin kültürel yaşamı için önemli bir faktördü. Eski Katolik Hıristiyanlığın aksine, Doğu Hıristiyanlığı, İncil’i ana dile çevirmeye ve ayini ana dilde yapmaya istekli olmuştur. Böylece “ana dilin de Tanrı’nın İncil vasıtasıyla konuşma dili haline geldiği Rönesans ve reform” fenomeni, Gürcistan’da daha erken ortaya çıktı. Gürcü araştırma literatüründe sıklıkla vurgulandığı gibi, dil, din ve toprağın yanı sıra, ‘Kartel’ teriminin, Gürcistan’ın bir ismi olarak tanımlanmasında temel bir özellik olmuştur. Gürcü tarih kaynakları, Gürcücenin devlet düzeyinde kullanımına özel olarak dikkat çeken delilleri içermektedir. Gürcü devleti, Gürcücenin devlet idaresinin ve Hıristiyanlık dininin dili olarak yayıldığı topraklarla sınırlandırılıyordu. 10. yüzyılda, Gürcü yazar Giorgi Merchule’nin, Girgol Khandzteliyas’ın yaşamına adadığı çalışmasında, Gürcistan (Kartel), kutsal ayinlerin Gürcüce yerine getirildiği ülke olarak tanımlanmıştır”.

Söz konusu yazı da esasen Hıristiyanlık dini temelinde Kartvel’in ortaya çıkmasını farklı açılardan ortaya koymaktadır. Buna göre kiliseye tabi olarak Kartça ibadet edilen her yer Gürcistan (Kartel – daha sonra Sakartvelo), ibadet edenler de Kartvel olarak anılmıştır. İşte bu nedenle Kartvel Hıristiyan demektir, Kartça da Hıristiyanlık (ibadet, ayin) dilidir.

5. Gürcistan – Geçmişin Dersleri – Prof. Giuli Alasaniya

http://ourworld.compuserve.com/HOMEPAGES/USAZERB/212.htm

Saakaşvili’nin annesi olan Alasaniya da genel olarak Gürcistan’ın tarihini anlattığı yazısında, yukarıdaki yazılarda geçen Giorgi Merchule’nin Kartel topraklarını Hıristiyanlıkla ilişkilendirmesine dair tespitine yer vermektedir. Ancak Kartvelist ideolojinin temelinin kilise olduğunu, şu cümlelerle daha açık olarak ifade etmektedir: “Gürcü Ortodoks Kilisesi, ulusal bir devletin oluşturulması ve İran egemenliğinden kurtulmak umuduyla ortaya çıkarıldı. Kilise, sonraki birkaç yüzyıl boyunca milliyetçiliğin (ulusçuluğun) bir merkezi olarak kaldı. Ortaçağın sonunda Kilise, Gürcistan’ın Müslüman Türkiye (Osmanlı) ve İran’la mücadelesinde en önemli rolünü oynadı. Bu gibi dinsel tavizler, güney Gürcistan’da toprak kayıplarına yol açacaktı. Gürcistan’da dil ve dinin, “Anavatan, Dil, İnanç” sloganıyla sallanarak gelişmesi, Gürcistan sivil toplumunun korunmasına katkıda bulunmuştur”.

Böylelikle Hıristiyan Kartvelist propagandanın tarihsel kaynağının ve merkezinin kilise olduğu, propaganda çerçevesinde Müslümanlık, Osmanlı-Türk düşmanlığının da Hıristiyan Kartvel kimliğinin pekiştirilmesi için en önemli başvuru aracı olduğu anlaşılmaktadır.  

Son olarak, Prof. Tariel Putkaradze’nin Asomtavrul Alfabesi’nin ve Gürcü Edebi Dilinin Kaynağı makalesinin özetinde, Acarlar dahil, Kartvel boyları olarak adlandırdığı değişik kabilelerin farklı dil/lehçelerine değindikten sonra, Kartça’nın öne çıkmasına ilişkin olarak Kartlaştırma/Kartvelleştirme tezleri hakkında şunları söylemektedir: “Kartvel kabilelerin ve Kartvel dil dünyasının tarihi, Kartizasyon (Kartlaştırma) olarak adlandırılan teoriye gerekçe oluşturmaz. Kartizasyonun (Kartlaştırmanın) / Kartvelizasyonun (Kartvelleştirmenin), yersiz ve bilimsel olarak temelsiz bir görüş olarak, Gürcü eğitimsel alanında küçük bir otoriteye sahip olduğu kabul edilmelidir (yerindeliğine ve geçersizliğine ilişkin tartışma, doğal olarak bilimsel çevrelerde devam edecektir)…”.    http://madli.org/index.php?showtopic=337&mode=threaded&pid=4585    

Yukarıda aktarılan yazılardaki tespitler karşısında, Kartlaştırma/Kartvelleştirmenin önemli tarihi gerçeklere dayandığı çok açıktır. Konu objektif olarak değerlendirildiğinde, söz konusu teorinin sağlam gerekçelere dayandığı ortadadır.

Sonuç olarak, Kartvel kelimesinin, tarihsel ve sosyolojik olarak, Ortodoks Hıristiyan Kartel Kilisesiyle, onun ibadet/ayin dili Kartça ile olan yakın ilişkisi bizzat Kartvel yazarlar tarafından ifade edilmektedir. Bu nedenle etnik farklılık tartışmaları bir yana, daha önce sırf inanç olarak söz konusu kiliseye tabi olması dayanak yapılarak, Müslüman olan halkların bu anlamda Kartvel sayılması, ilgili toprakların tarihi topraklar olarak nitelenmesi, kavramların anlamları boşaltılarak günümüzdeki anlayışla olayların değerlendirilmesi, farklı tarihsel gelişime sahip sözcüklerin eş anlamlı sayılarak kelime oyunlarına başvurulması, akla ve mantığa aykırı söylemden öte bir değer taşımamaktadır ve ancak kendi kendini kandırmadır. Kart kabilesinin dinsel-dilsel ve siyasi genişlemesi (yani Kartizasyon/Kartvelizasyon) kapsamında Kartvelliği etnik kimlik olarak ileri sürmek, işte bu nedenle etnik kökenini, dinini, buna bağlı kültürünü, özetle aslını inkar etmek demektir.